А, а – првата буква во азбуката, со бројна вредност еден. Во кирилицата од грч. алфа < вертикално свртен алеп од фенич. азбука со значење „биковска глава“, симбол на егип. бог Апис, персонифициран во св. Бик од Мемфис. Во глаголицата има форма на крст, со кој започнува секоја работа на христијанинот (в. глаголица, пис-мо). П. Хр. Ил.
АБА – женска волнена поткошула, без ракави, составен дел на мариовската женска народна носија, изработена од самопредено волнено платно, наречено „аба“, по кое и го добила името. Ј. Р.-П.
АБАЗИ, Алајдин (Тетово, 1. XI 1942) – електроинженер, унив. професор, член на МАНУ. Основно училиште и гимназија завршил во родниот град, а потоа дипломирал на Електротехничкиот факултет во Загреб (1965). Првин бил приправник во фабриката „Југохром“ во Тетово (1965) и инженер за развој во Електростопанство на Македонија (1966-1969). Бил избран за асистент на Техничкиот факултет во Приштина. Магистрирал со трудот „Нови изолациони материјали и нјихова улога у електротехници“ (1973) и
АБАЗИ, Неџат (Абази Неџхат)(с. Колибари, Кичевско, 1948) – педагог и унив. професор. Основно и средно училиште завршил во Кичево, учителска школа во Скопје и Филозофски факултет (Група за педагогија) во Приштина. Магистрирал на тема „Развојот на албанските училишта во Македонија (1945–1958)” на Приштинскиот универзитет, а докторирал на Универзитетот во Тирана на тема „Развојот на образованието, училиштата и педагошкото мислење на Албанците во Република Македонија (1830–1912)”. Работел како учител, наставник во
АБАЗИ, Рефет (Тетово, 17. Ⅰ 1964) – актер и педагог. Дипломирал на Факултетот за драмски уметности (1989). Член на Албанската драма (1989-1999). Од 1999 г. доцент на ФДУ во Скопје, каде што ја води класата актери на албански јазик. Улоги: Екарт (БаРефет Абазиал”); Едгар („Крал Лир”); Марк Ален („Коските што доаѓаат доцна”); Осип („Платонов”); Кирилов („Демони”); Ахмет Нуредин („Дервишот и смртта”) и др. Р. Ст.
АБАЈОВ, Ахарон (ⅩⅤⅠ в.) – рабин во Скопје. Во 70-тите години од ⅩⅤⅠ в. служел во синагогата „Бет Јаков”. При донесувањето решенија во рабинскиот суд активно соработувал со прочуениот солунски рабин шмуел де Медина. Во 1596 г., во Солун ја објавил книгата „шемен ха-мор”. ЛИТ.: Зени Лебл, Плима и слом из историје Јевреја Вардарске Македоније, Горнји Милановац, 1990; Еврейски извори за обçествено–икономическото развитие на Балканските земи през ⅩⅤⅠ век, И,
АБАЏИЕВ, Ѓорѓи (Дојран, 7. Ⅹ 1910 – Скопје, 2. Ⅷ 1963) – раскажувач, романсиер, историограф, публицист и сценарист. Од петтата година на животот емигрант во Софија. Средно образование завршува во Горна Џумаја (Благоевград). Студира на Правниот факултет во Софија, каде што зема активно учество во организациите на прогресивната македонска емиграција во Бугарија. Член е на Македонскиот литературен кружок (1938–1942) и на Македонскиот литературен кружок „Никола Вапцаров” (1946–1947). Неговите први уметнички
АБАЏИЕВА – ДИМИТРОВА, Соња (Софија, 20. Ⅴ 1941) – историчарка на уметноста, значајна за истражувањето и афирмацијата на македонската ликовна уметност и на меѓународен план. Дипломирала на Филозофскиот факултет во Скопје (1965). Била кустос и директор на Музејот на современата уметност, Скопје. Автор е на 15 монографии, на повеќе од 300 изложби (Антологија на македонската ликовна уметност 1984– 1994, Биенале во Венеција, Зрачења) и на книги (Длабоко дишење, 2002; Идеја-тека,
АБДЕРМАНОВ, Коста (с. Пателе, Леринско, Егејскиот дел на Македонија, 15. Х 1927) – академски вајар. Завршил Академија за ликовни уметности во Белград (1954). Член е на ДЛУМ. Излагал на повеќе групни и ревијални изложби. Автор е на неколку бисти на народни херои и првоборци и коавтор на Споменикот на паднатите борци во с. Богомила. С. Мл.
АБДИ, Фаик (Скопје, 2. Ⅲ 1937) – стопанственик и политички деец. Завршил средно образование, а потоа работел како советник во секторот за економика и план во Фабриката за хартија „Комуна” во Скопје. Бил одборник во Собранието на Скопје и пратеник во Собранието на СРМ (1969–1974) и на РМ (1990–1994). Повеќе години бил претседател на КУД „Пралипе” во Скопје и на Партијата за целосна еманципација на Ромите во Македонија (ПЦЕРМ). С.
АБДУЛ АЗИС (Истанбул, 9. Ⅱ 1830 – Истанбул, 4. Ⅵ 1876) – триесет и втори османлиски султан, кој владеел и во Македонија (27. Ⅴ 1861 – 1. Ⅶ 1876). Ги продолжил реформите во Империјата, земал големи заеми и давал концесии за изградба на железнички линии. Во негово време, до востанијата во европските владенија: во Босна и Херцеговина (1875), Априлското востание во Бугарија (1876) и Разловечкото во Македонија (1876), ескалирала Источната
АБДУЛ МЕЏИД Ⅰ (Истанбул, 23. Ⅳ 1823 – Истанбул, 25. Ⅵ 1861) – триесет и први османлиски султан, познат како „Гази”. Владеел и во Македонија (3. Ⅶ 1839 – 25. Ⅴ 1861). Го издал прочуениот државно-правен акт Хатишериф (3. XI 1839), наречен уште и Ѓулхански хатишериф, со кој државата им ги гарантирала имотот и слободата на сите поданици. Со новиот хатишериф, т.н. Хатихумајун (18. Ⅱ 1856), им биле зголемени правата
АБДУЛ ХАМИД Ⅰ (Истанбул, 20. Ⅲ 1725 – Истанбул, 17. Ⅳ 1789) – дваесет и седми османлиски султан што владеел и во Македонија (21. Ⅰ 1774 – 7. Ⅳ 1789). Пред и за време на неговото владеење османлиската држава била во внатрешна криза, продлабочена со поразите во војните со Русија и Австрија. ЛИТ.: А. Д. Алдерсон, Османлж ханеданжнжн ѕапжсж, Истанбул, 1998. Ј. Јан. Султанот Абдул Хамид Ⅱ
АБДУЛ ХАМИД Ⅱ (Истанбул, 21. IX 1842 – Истанбул, 10. Ⅱ 1918) – триесет и трети османлиски султан, што владеел (31. Ⅷ 1876 – 27. Ⅳ 1909) и во Македонија. На почетокот од владеењето го издал првиот османлиски устав (23. Ⅻ 1876), формирал дводомен парламент и вовел реформи во полза на христијанските поданици. Кризата кулминирала со војната со Русија, завршила со прелиминарниот Санстефански (3. Ⅲ 1878) и со Берлинскиот договор
АБДУЛАХ, Авни (Авни Абдуллах) (Урошевац, 1948) – раскажувач, есеист, преведувач (од турски). Дипломирал на Педагошката академија во Скопје. Новинар во Редакцијата „Бирлик” при НИП „Нова Македонија” во Скопје, бил лектор, новинар и кратко време уредник на сп. „Сеслер”. Литературните трудови му се објавени во весникот „Бирлик” и „Тан”, во детските списанија „Томурџук”, „Севинч”, „Куш”, „Сеслер” и „Чеврен”. Автор е на збирките раскази „Патот кон војната” (1976), „Мајчино срце” (1977), „Тој
АБДУЛИ, Рамиз М. (Рамиз М. Абдѕли) (с. Лојане, Кумановско, 1. Ⅱ 1944) – историчар, редовен професор на Државниот универзитет во Тетово. Основно училиште завршил во родното село, Учителска школа во Скопје и дипломирал на Филозофскиот факултет (Група историја) во Скопје (1969). Магистрирал на тема „Прешево во НОБ 1941-1945” (1977), а докторирал за „Положбата на работничката класа на Косово меѓу двете светски војни (1919-1941)” (1982) на Филозофскиот факултет во Приштина. До
АБДУРАМАНИ, Адем (псевдоним: Адем Гајтани) (Подуево, Косово, СР Југославија, 21. Ⅶ 1935 – Скопје, 19. Ⅲ 1982) – поет, новинар и преведувач. В. Гајтани, Адем. С. Мл. Дино Абдураманов
АБДУРАМАНОВ, Дино Кљусев (Дине Дирманчов) (с. Пателе, Леринско, втора половина на ⅩⅠⅩ в. – с. П’теле, 2. Ⅵ 1902) – комита на ТМОРО и народен јунак. Како член на ТМОРО од 1896 г., бил во илегалство, а од 1901 г. комита во четата на војводата Марко Лерински (Г. И. Георгиев). При престој во својот дом, бил опколен од османлиската војска и башибозук. Во безизлезната положба, првин ги убил своите најблиски,
АБДУРАХМАН-АБДУШ, Хусеин (Скопје, 2. Ⅱ 1921 – Скопје, 4. XI 2001) – дипломец на првата генерација на Државната театарска школа, драмски режисер и актер, основач и прв директор на Театарот на народностите во Скопје. Учесник во НОБ од 1941 г., борец во Првиот партизански одред. Осуден на смрт, а Ослободувањето го затекнува во ќелијата на смртта. Позначајни режии: „Сомнително лице”; „Женидба”; „Коштана”; „Со сила лекар”; „Жорж Данден”; „Покондирена тиква”; „Не
АБДУРАХМАН-ПАшА (втора половина на ⅩⅤⅠⅠⅠ в. – Цариград, 1843) – османлиски феудалец од албанско потекло што го управувал Тетовскиот пашалак. Бил син на Реџеп-паша Тетовски и Милјана од Гнилане. Заедно со браќата, управувал и со пошироката об-ласт од Призрен до Штип. За лична заштита ја доградил тврдината на ридот Бал-Тепе над Тетово (1843). Поради учеството во албанското бунтовничко движење, бил повикан на одговорност во престолнината и погубен заедно со двајцата
АБЕДИНОСКИ, Мустафа (с. Заграчани, Охридско, 1922) – работник, првоборец и политички деец. Бил учесник во НОБ (од 1942). По Ослободувањето бил секретар, потоа претседател на Општинскиот народен одбор во родното село, претседател на Околиската контролна комисија во Охрид и народен пратеник во Собранието на НРМ (1957). С. Мл.