ОБЕРХОФЕР, Бранко Ј. (Крижевци, Хрватска 18. Ⅺ 1913 – Загреб, Хрватска 4. Ⅴ 1985) – хирург, редовен професор на Мед. ф. во Скопје. Бил директор на Хирур- Бранко Оберхофер шката клиника (1954–1956). Ос-новач на торакалната и кардиохирургијата (1954), извел први операции на срце во РМ. Хирургијата ја поделил …
ОБЛАГОРОДУВАЊЕ НА ШУМСКИТЕ ДРВЈА – научна дисциплина што ги проучува и ги разработува принципите и методите за избор и за создавање шумски дрвја и грмушки со подобрени особини, кои со својот прираст, квалитет и естетски изглед ќе ги задоволат потребите на човекот, но и на шумското стопанство, хортикултурата, …
ОБЛАК, Ватрослав (Игнациј) (Целје, 15. Ⅴ 1864 – Љубљана, 15. Ⅳ 1896) – словенечки и австриски славист. Во родното место учел гимназија, матурирал во Загреб, а студирал во Виена споредбена и словенска филологија (1886–1891). Заинтригиран од тезата за македонското потекло на старословенскиот јазик, кон крајот на 1891 заминал …
ОБЛАЧНОСТА ВО МАКЕДОНИЈА – облачноста во Македонија се следи визуелно со проценка на покриеноста на небото со облаци во три климатолошки термини во текот на денот, на 34 метеоролошки станици. Облачноста се следи и на 12 метеоролошки станици со професионални набљудувачи секој час, добивајќи дневен од на облачноста. …
ОБОЗНА – средновисока планина во источниот дел на РМ со највисок врв Јастребник (1.278 м). Има меридијански правец на протегање север–југ со должина на планинскиот гребен од 9,5 км. Се наоѓа помеѓу Кочанската Котлина на запад и Разловечката Клисура на исток преку која се пробива реката Брегалница, одделувајќи …
ОБОЧКИ, Јанко Борисов (Дебар, 20. Ⅹ 1935) – хирург, неврохирург, примариус. Бил директор на Градската општа болница во Скопје (1970–1986). Основал Неврохируршко одделение во Градската болница во Скопје (1973). Бил републички (1988–1991) и сојузен министер за здравство (1986–1988). Ал. Ставр.
ОБРАЗОВАНИЕТО ВО МАКЕДОНИЈА – процесот на образованието во Македонија има долга историја и разновиден развиток. Образованието во средниот век – првите училишта на словенската црковна писменост и образование во Македонија. Со доселувањето Т. Серафимовски: Св. Кирил и Методиј на Словените на македонските простори (Ⅵ и Ⅶ в.) започнуваат …
ОБРАЗОВНА СТРУКТУРА НА НАСЕЛЕНИЕТО – бројот и процентот на населението над 15-годишна возраст (порано над 10) со училишна или стручна подготовка, на ниво на целата земја (утврдени со пописите). Образовната структура на населението може да се следи и според други статистички параметри: пол, невработеност, активно население, националност и …
ОБРЕДНИ НАРОДНИ ПЕСНИ – едни од најстарите народни песни. Тешко е попрецизно да се определи кога настанале. Сепак, според некои содржини во стиховите (синкретски, пагански, христијански) можат приближно да се насетат корените на опеаните мотиви, почнувајќи од паганството. Во нив дошле до израз разните верувања на човекот во …
ОБРЕМБСКИ, Јозеф (Теплик, Украина, 18. Ⅱ 1905 – Холис, САД, 28. ⅩⅠⅠ 1967) – полски и американски етнолог и социолог, предавач и професор на повеќе универзитети во Полска и во Америка. Своето средно образование го започнал во Варшава, а матурирал (вонредно) во Краков (1926). Студирал на Краковскиот универзитет …
ОВАДИЈА – МАРА, Естреја Хаим (Битола, 25. ⅩⅠⅠ 1923 – пл. Кајмакчалан, 26. Ⅷ 1944) – народен херој од НОАВМ, Еврејка. Како активистка на Еврејското хуманитарно друштво „Визо“, заминала на работа во Белград (1938), каде што станала член на СКОЈ и учествувала во мартовските демонстрации (1941). Наскоро се …
ОВЕС (Авена сатива Л.) – едногодишна житна култура од фам.Поацеае. Спаѓа во подгрупата вистински жита. Доста стара култура, со квалитетно зрно и слама и со скромни барања кон условите за одгледување. Се употребува за исхрана на сите видови домашни животни, но има посебно значење во исхраната на коњите. …
ОВОШЕН РАСАДНИК – површина на која се произведува овошниот саден материјал. Од квалитетот, здравствената состојба и автентичноста на садниците во најголема мера зависи успехот на овошниот насад. Грешките се откриваат доцна и не можат да се поправат. Затоа, производството на садниот материјал е законски регулирано. Во социјалистичкиот период …
ОВОШЈЕ – општо е познато дека овошјето е и храна и лек. Човекот, преку својата еволуција и филогенеза, стекнал голема потреба од овошје во исхраната. При органското производство се добива овошје со многу повисока содржина на заштитни материи, па дури и со природни антибиотици. Б. Р. Овоштарник во …
ОВОШТАРНИК – површина посадена со овошни растенија, а според културата се нарекува јаболкарник, праскарник итн. Порано се садеа ретки (екстензивни) насади на бујни подлоги и со просторни круни. Потоа се премина на полугусти палметни насади, а сега се оди на полугусти и густи (интензивни) насади, на средно и …
ОВОШТАРСТВО – мозаичните орографски, климатски и почвени услови во РМ овозможуваат одгледување на триесетина континентални, суптропски и нови овошни култури. Најголем развој овоштарството достигнува во текот на 1980–1990 г.(до 24.000 ха овоштарници и над 200.000 т овошје). По 1991 г. површините на овошните насади се намалуваат на 16.000 …
ОВСЈАНИЈ, Николај Романович (ОвсянÎиŸ, НиколаŸ Романович) (Киевска губернија, Украина, 7/19. ⅩⅠⅠ 1847 – С.-Петербург, 3/16. Ⅴ 1913) – руски генерал, воен историчар, славист и славјанофил. Завршил Воено-правна академија и учествувал во Руско-турската војна (1877–1878), па во времето на Кресненското востание станал гувернер на бугарскиот град ќустендил (1878–1880). По …
ОВЧАРСКИ НАРОДНИ ПЕСНИ – трудови народни песни. Изобилуваат со бројност и разновидност. Тие го опеваат тешкиот и осаменички живот на овчарите во планината, среде суровата природа, далеку од селото, од своите најблиски и другарите. Овчарот бил изложен на многу опасности, како од дивите ѕверови, исто така и од …
ОВЧЕПОЛСКА НО БРИГАДА (1944) – формирана во почетокот на октомври од борци од Свети Николе и Светиниколско. Првин било планирано да се вика Овчеполско-кратовска бригада, со тенденција воените дејствија да ги насочи кон источниот дел на Македонија. Била формирана по иницијатива на Командата на место Четата на Пешо …
ОГНАНОВ-ПЕТКАНЧИН, Герасим (гр. Банско, 1885 – Арџанското Блато, Кукушко, Ⅹ 1912) – учител, револуционер, малешевски околиски војвода. Се школувал во Военото училиште во Софија, кое го напуштил и го завршил Американското училиште во Самоков. За време на Илинденското востание учествувал во четата на врховистичкиот војвода Јурдан Стојанов. Преминал …
ОГНЕНОВСКИ, Тале Јончев (с. Брусник, Битолско, 27. Ⅳ 1922) – кларинетист. Неговиот татко свирел на гајда, а нему на петгодишна возраст му купил дајре, наскоро потоа и кавал. Кога баба му се уверила во неговиот музички талент, му го купила првиот кларинет (гарнета). Бил член на Државниот ансамбл …
ОГЊАНОВСКИ, Радослав (Сланско, Македонски Брод, 15. Ⅺ 1928) – новинар и публицист. Завршил Висока новинарско-дипломатска школа во Белград. Во новинарството од 1952 г., еден од основачите на неделникот „Стопански весник“. Од 1956 г. до пензионирањето во „Нова Македонија“: соработник и уредник во Внатрешно-политичката и во Стопанската рубрика, дописник …
ОГЊЕНОВИЌ, Предраг (Сисак, Хрватска, 5. Ⅸ 1933) – психолог, универзитетски професор. Се школувал во Зрењанин, Панчево и во Земун. Паралелно студирал медицина и психологија на Универзитетот во Белград. Дипломирал психологија (1959) и докторирал (1962) на Филозофскиот факултет во Белград. Првите години по формирањето на Институтот за психологија на …
ОГРАЖДЕН – средновисока планина со истоимениот највисок врв Огражден (1.744 м). Претставува типичен хорст што својата дефинитивна форма ја добил во времето на олигомиоцените тектонски движења. Билото има динарски правец на протегање сз–ји. Геолошкиот состав е претставен со гнајсеви, микашисти гранити и кристалести шкрилци. Од централниот највисок дел …
ОДБОЈКАТА ВО МАКЕДОНИЈА. За првпат се игра во Гевгелија од француските војници (1918). Била негувана во Соколската организација, а биле одржувани и натпревари за првенство на друштвата, жупите и на ССКЈ (1930–1941). По Ослободувањето биле основани секции (клубови од 1948) во поголемите градови. Прво републичко првенство било одржано …
ОДГЛЕДУВАЊЕ НА ШУМИТЕ – гранка на шумарството која, врз основа на природните фактори на производството, ги подига, ги одгледува, ги оформува, ги искористува и ги обновува шумските насади во согласност со потребите и можностите на стопанството. Нејзина задача е, во согласност со Општиот државен план за стопанисување со …
ОДДЕЛЕНИЕ ЗА ЗАШТИТА НА НАРОДОТ (ОЗН) (Дрвар, 13 мај 1944) – воена служба за безбедност. Било формирано по одлука на ВШ на НОВ и ПОЈ. Во првите воени години во Македонија таа дејност била во надлежност на месните „народни“, „селски“ или „партизански стражи“ (1941–1942), а потоа на „известителната …
ОДНОСИТЕ МЕЃУ МПЦ И СПЦ. Првата епископија на јужните Словени ја основал св. Климент Охридски, која, по прогласувањето на Самуил за цар, добила највисоко црковно ниво – Патријаршија, а по пропаѓањето на Самуиловото Царство (1018), Василиј Втори ја свел на понизок ранг (Охридска архиепископија) и така опстанувала сè …
ОЗЕР ДАЛИМ (Битола, 1894) – еврејско добротворно здружение. Го основал Овадија Јосеф Перера за помош на сиромашните членови на заедницата. Функционирало врз принципот на заемност: сите членови (и сиромашните и богатите) плаќале членарина по еден металик (1/4 грош). Здружението ангажирало лекари што ги посетувале сиромашните Евреи. Семејството Арути …
ОКУПАЦИОНИ ЗОНИ во Егејскиот дел на Македонија (1941– 1944) – создадени по капитулацијата на Грција (23. Ⅳ 1941), кога територијата на грчката држава била поделена на три зони: италијанска (Епир, делови од Егејска Македонија, Тесалија, Стара Грција, Пелопонез, Кикладите), германска (Централна Егејска Македонија со Солун, Атика, делови од …
ОЛИВЕР, Јован (ⅩⅣ в.) – деспот, најугледен благородник во Душановата држава. Дародавец на кочанската црква „Св. Димитриј“ (1336/1337). Бил господар на Овчеполието, на Ѓуриште имал дворец. Учествувал во преговорите на Душан со Андроник Ⅲ во Радовиште (1336) и со Јован Кантакузин во Приштина (1342), како и во походите …
ОЛИМПИЈАДА (Олѕмпиас) (околу 375–316 пр.н.е.) – третата сопруга на македонскиот крал Филип Ⅱ (од летото 357 пр.н.е.) и мајка на Александар Ⅲ Македонски (23. Ⅶ 356 пр.н.е.). Била ќерка на епирскиот крал Неоптолем. Филип Ⅱ се вљубил во неа при еден престој на Самотрака во времето на празникот …
ОМОРИКА (Пицеа оморица Панч., фам. Пинацеае) – балкански ендемит со многу мал ареал во средниот тек на р. Дрина. Ја открил Јо-сип Панчиќ (1855). Високо дрво со стреловиден хабитус, игличките се заоблено сплескани, со две бели линии од долната страна. шишарките се мали, во младоста виолетови, а кога …
ОНЕСИКРИТ (Онесикритос) (Астипалаја или Ајгина, ок. 365 пр.н.е.)– офицер, учесник во походот на Александар Ⅲ Македонски и летописец. Бил ученик на киничарот Диоген. Како еден од заповедниците на флотата на Александар Ⅲ, командувал со кралскиот брод при пловидбата по Хидасп и Инд. Тука му биле достапни дневничките записи …
ОНИШЧЕНКО, Олексиј Семјонович (с. Рудка, Полтавска обл., Украина, 17. Ⅲ 1933) – украински академик, координатор на соработката помеѓу НАНУ и МАНУ. По завршувањето на Историскофилозофскиот факултет (со специјалност по филозофија и историја) (1956) се вработува во НАНУ (1959) и до 1978 г. е директор на Институтот за филозофија …
ОНЧЕВСКА-ПЕТКОВСКА, Светлана (Скопје, 16. Ⅱ 1949) – град. инж., ред. проф. на Градежниот факултет во Скопје (од 1998) Светлана Ончевска-Петковска по предметите од областа на техничката механика, јакоста на материјалите и градежните материјали. Била претседател на Друштвото за механика на Македонија (1996). Заедно со колеги од Катедрата учествувала …
ОНЧЕВСКИ, Анѓел Драгославов (Скопје, 15. Ⅱ 1947) – интернист-нефролог, проф. на Мед. ф. во Скопје. Дипломирал на Мед. ф. во Скопје (1972), каде што и докторирал (1998). Се усовршувал во Лозана, Париз и Лион во областа на васкуларните пристапи за ХД, перитонеалната дијализа и реналната трансплантација. Раководител е …
ООКА, Макото (Мишима, 16. Ⅱ 1931) – најзначаен современ јапонски поет; неговите стихови се објавени во превод на повеќе јазици во светот; има напишано и стотина театарски дела, радио и телевизиски драми и филмски сценарија, како и повеќе книги со литературна критика и есеи. Добитник е на Златниот …
ОПАД ВО ШУМСКИ ЕКОСИСТЕМИ – се формира со опаѓање на ислужените, оштетените и едногодишните делови и органи (листови, цветови, плодови, ситни гранчиња, кај зимзелените игличести листови, трофични корења) од автотрофната компонента на екосистемот и претставува универзална карактеристика на повеќегодишните растенија. Во големи размери се одвива во шумските екосистеми …
ОПАШ – невестински украс за на глава. Покрај лесата, естетски го надополнува невестинското украсување на главата. Изработен е од корзина, и тоа од сноп усукани врби и коноп, кој потоа се предел и се сплетувал во ситни плетенки. Вака приготвен, се прицврстувал со врвци за главата. Плетенките, долги …
ОПАШЕСТИ ВОДОЗЕМЦИ (Цаудата; Уродела) – ред од класата водоземци (Ампхибиа), во кој се вклучени вистинските дождовници (Саламандра) и тритоните или мрморците (Тритурус). Се одликуваат со издолжено валчесто тело, со добро развиена опашка и со два пара кратки нозе. Некои видови се повеќе терестрични, а други повеќе акватични организми, …
ОПЕНИЦА, ПРЕНТОВ МОСТ (Црвеница) – средновековна некропола на 3,5 км североисточно од с. Опеница, 13 км североисточно од Охрид, близу до магистралниот пат од Охрид преку Ресен за Битола. Недалеку од локалитетот се констатирани траги од ан- Опеница, средновековна некропола тичко рударење (експлоатација на олово, сребро и железо). …
ОПЕРАТА ВО МАКЕДОНИЈА – првите музичкосценски пројави во Македонија се случуваат во ⅩⅠⅩ в. како музичка придружба, главно со народни песни и танци, на одделни драмски текстови. Подоцна овие придружби се прошируваат со солистички и вокалноинструментални фрагменти. На почетокот на ⅩⅩ в. во Софија В. Чернодрински ја создава …
ОПЕРАТИВЕН ШТАБ (20 Ⅺ 1943 – јули 1944) – штаб за раководење и координација на македонските, јужноморавските и косовските народноослободителни единици на НОВЈ на кумановското, врањското и црнотравското подрачје: Третата македонска НОУБ, Косовската НО бригада, Петтата, шестата и Седмата јужноморавска НО бригада, Командата на Врањското и на Пиротското …
ОПЕРАТИВНИ ЗОНИ НА пусни воени области: Скопска, оѓале во североисточниот дел на НОВ И ПОМ (1943–1944). ГШ на Битолска и Штипска, а во секоја Кумановско, за командант на НОВ и ПОМ извршил поделба од нив бил формиран по еден штабот бил назначен командан на територијата на Вардарскиот корпус. …
