ГАТАЧКИ КНИГИ -. популарни книги од средновековни анонимни преводни народно-литературни творби, кои содржат гатања и претсткажувања од општествен и битов карактер, кои се користеле за гатање врз основа на некои природни и физиолошки појави, како гром, земјотрес, по фазите на Месечината, бучењето на увото, треперењето на окото или според денот кога се паѓа Коледе, според некои други календарски и зодијачки знаци, според соништата и сл. Во нив нашле одраз многу стари митолошки претстави. Се спомнуваат уште во стариот век, посебно во хеленистичкиот и римскиот период. Подоцна, преку преводите од византиската литература, преминале и во старословенската писменост. Еден од постарите извори на овој вид книги е византискиот писател Јоан Лидос (490 – ок. 565) кој составил зборник од тогаш достапните Г. к. под наслов „За знаменијата”, во кој се среќаваат и халдејски, египетски и етрурски мотиви. За афирмација на нивната веродостојност понекогаш им се припишувало божемно авторство на познати библиски (Давид, Ездра, Мојсеј и Соломон) и историски личности (византиските императори Ираклиј 610-641 и Лав Ⅵ Мудри 886-912). При разните преработки (Ⅶ-Ⅻ в.) постепено ја губат својата емпиричност и се шаблонизираат. Содржински се засновуваат на реални сознанија за одредени природни појави и физиолошки состојби, проткаени со народен бит и обичаи и приспособени кон наивните сфаќања и суеверието на корисниците. Во приписките на Асемановото евангелие (Ⅹ-XI в.) се среќаваат и астролошки податоци за добрите и лошите денови во одделните месеци од годината или во неделата, главно врз основа на животното искуство. А според признакот на нивната содржина, добиле и соодветни наслови и именувања. 1. Гатања именувани според природните појави: според грмотевиците – Грмник (Громовник), според молњата – Молнијаник, според реакциите на птиците и животните – Птичник и Мишеписк, според надворешното стоплување на овчата плешка – Лопаточник. 2. Гатањата именувани според календарски или астрономски белези: според тоа кој ден во неделата се паѓа Коледе – Коледник, според положбата на ѕвездите – Ѕвездочетец или Планетник, според фазите на Месечината и нејзиниот вид – Луновник. 3. Гатања именувани според разните состојби на човековото тело и потреперувањето на мускулите – Трепетник, според соништата – Соновник, според тоа во кој ден од месецот ќе се разболи човекот – Месецослов, според тоа во кој ден ќе се роди – Рожденик и сл. 4. Гатања именувани според книги и писмо. Меѓу другото, Г. к. предвествуваат војни и мир, епидемии, судири, востанија, немири и страдања. Во нив поесебен одраз нашле стопанскиот живот и битот низ претскажувањата на годините со глад и изобилие, суша и дожд, а понекогаш се изложуваат и одредени ставови кон збиднувањата во современоста, психологијата на современиците и нивните карактери. Затоа тие се и значаен извор за историјата на македонскиот народ, за етничката, економската, општествената, социјалната и политичката состојба во којашто настанале. При истакнувањето на улогата на здравјето во судбината на луѓето, на несреќните им се претскажува болникавост и краток живот, а на среќните здравје и долговечност. Според практичната намена, претскажувањата обично се кратки, предметни и конкретни, со почетното оградување со „ако”, без поетски фигури и емоционална обоеност. ЛИТ.: В. Јагиќ, Описи и изводи из неколико јужнословинских рукописа, ⅩⅤⅠ, Средовјечни лиекови, гатанја и врачанја, „Старине”, Ⅹ, (1878), 115– 126; В. В. Качановскиј, Апокрифне молитве, гатанја и приче, „Старине””, ⅩⅠⅠⅠ, (1881), 150–163; М. А. Андреева, Полити=ескијиобќественнѕј жлемент византијско-славџнких гадателњнѕх книг, „Бѕзантинославица”, 1930, кн. 1, 47–73; кн. 2, 395–415; 1931, кн. 2, 430–461; 1932, кн. 1, 65–84; М. Н. Сперанскиј, „Злѕе дни” в преписках Асемановаевангелиџ, „Македонски преглед”, 1932, кн. 1, 41–53; М. А. Андреева, К истории византијско-славџнских гадателњнѕх книг, „Бѕзантинославица”, 1933– 34, кн. 5, 120–161. С. Мл.