КАБА, Лиман Јаја (Дебар, 1924 – Банова Јаруга, Славонија, април 1945) – народен херој од НОАВМ. Откако завршил основно училиште, по Априлската војна (1941) Лиман Каба учел во Гимназијата во Приштина, каде што дејствувал и на организирањето на антифашистичката младина, поради што двапати бил апсен (1942). Избегал од …
КАБА, Мухамед (Дебар, 3. Ⅱ 1941) – економист. Дипломирал на Економскиот факултет во Скопје. Работел како референт и началник на Одделението за стопанство во Собранието на Општина Дебар и шеф на Комерцијалниот сектор во Фабриката за теписи „Новост” во Дебар. Бил еден од раководителите на младинските организации во …
КАБАКЧИЕВ, Христо Стефанов (Галац, Романија, 2. Ⅰ 1878 – Москва, СССР, 6. Ⅹ 1940) – бугарски и интернационален комунистички деец, доктор по историски науки, застапник за македонската нација и државност. Дипломирал право на Софискиот универзитет и бил член на ЦК на БРСДП (1905–1928), еден од делегатите на Копенхагенскиот …
КАБРОВСКИ, Тоде Василев (с. Горно Ореово, Битолско, 8. 1945) – просветен и културно-национален деец во Австралија. По завршувањето на Учителската школа (1964) и на Вишата педагошка школа (на Групата за историја и географија) во Битола (1967), во 1969 г. се иселил во Австралија (Рокдаел, Нов Јужен Велс) и …
КАВАЕВ, Владимир (Струга, 1885 – 1931) – лекар, хирург, учесник во Владимир Каваев Октомвриската револуција. Првин учи во Духовната семинарија во Цариград, а потоа ја завршил Воено-медицинската академија во Петроград. Специјализирал хирургија во Берлин (1920). Бил личен пријател и соработник на В. И. Ленин. Работел во КИ на …
КАВАЕВ, Филип Т. (Струга, 1904 – Битола, 1974) – гимназијален професор по македонски јазик и литература, фолклорист. Беше пасиониран собирач на македонски народни умотворби, особено на народните песни за Битола и Битолско, еден од први-Филип Т. Каваев те членови на Здружението на фолклористите на Македонија и еден од …
КАВАЕВА-ЕТИНГЕР, Елена Јузеф (Ченстохова, Полска, 1893 – Охрид, 1982) – лекар, специјалист за детски болести, учесник во Октомвриската револуција и во НОБ, организатор на санитетската служба во Охрид. Дипломирала медицина во Берлин, по што заминала на работа во Петроград (1914). Специјализирала педијатрија во Берлин (1920). По доаѓањето во …
КАВАЕВА, Депа (Деспина) – собирачка и пејачка на народни песни од времето и од градот на Миладиновци, Струга. Соработувала во подготовките на Зборникот на Браќата Миладиновци. За нејзиниот живот и дело пишувал Петар Чакар (Која била Депа Каваева?, во „Нова Македонија”, 23-27. Ⅹ 1962). Таму се изнесуваат податоци …
КАВАЛ – .дувачки народен инструмент од типот надолжни флејти. Претставува богато орнаментирана дрвена цевка, отворена на двата краја. Се изработува од јасеново дрво, најчесто во три должини: 600, 700 и 800 мм. На предната страна има 7 мелодиски отвори и еден на задната страна за палецот. Во традиционалната …
КАВАЛ – .дувачки народен инструмент од типот надолжни флејти. Претставува богато орнаментирана дрвена цевка, отворена на двата краја. Се изработува од јасеново дрво, најчесто во три должини: 600, 700 и 800 мм. На предната страна има 7 мелодиски отвори и еден на задната страна за палецот. Во традиционалната …
КАВАЛА – град во егејскиот дел на Македонија, Република Грција, со 65.000 ж. (2002 г.). Претставува пристаниште формирано на местото на античкиот град Неаполис. До почетокот на ⅩⅠⅩ в. К. била населена главно со Турци. Во 1898 г. бројот на населението изнесувал 9.500 ж., од кои 5.000 биле …
КАВАЛАРИОН – средновековно утврдување во Демирхисарско. Го освоил византискиот император Андроник Ⅲ Палеолог (1330), заедно со Бучин, Деврица и Сидерокастрон, но набргу повторно дошло под српска власт. Се лоцира на 19 км северозападно од Битола, на ридот на левиот брег на реката шемница, помеѓу селата Лопатица и Габалавци. …
КАВАСИЛА, Константин (ⅩⅠⅠⅠ в.) – струмички епископ, драчки митрополит, охридски архиепископ (ок. 1250 – по 1262/1263), светител (претставен на неколку фрески). Ги составил грчкото жи-тие на св. Наум, каноните за св. Климент, св. Наум и (два) за Тивериополските маченици. Бил личен пријател со Д. Хоматијан (29 писма до …
КАВКА, Маќеј (Тшебиња кај Краков, Полска, 19. Ⅰ 1948) – лингвист, директор на Центарот за истражување на печатот во Институтот за новинарство и општествена комуникација на Јагелонскиот универзитет. Завршил полонистички студии (1971) и докторирал од областа на лингвистиката (1981). Првин работел во Институтот за полска филологија на истиот …
КАВРАКИРОВ, Симеон (Солун, 16. XI 1889 – с. Осеново, Благоевградско, Бугарија, 14. Ⅵ 1934) – раководител на ВМРО(Об). Студирал право на Софискиот универзитет. Бил член на БКП(т.с.) (1920) и во Емигрантскиот комунистички сојуз, прогонуван и затворан од властите. Во ВМРО(Об) бил секретар на Обласниот комитет за Бугарија (1928), …
КАДИНА РЕКА – десна притока на р. Вардар. Извира северно од месноста шашковица на планината Јакупица, во месноста Јуручка Карпа, на височина од 1.900 м, а се влива во Таорската Клисура, на височина од 212 м. Долга е 34 км, има вкупен пад од 1.688 м и просечен …
КАДИРИЈА – дервишки ред. Бил основан во Ⅻ в. од Абдул Кадир ел Гилани (роден во Иран), по кого го добил името. Редот се ширел преку основањето теќиња. Најголема доминација достигнал во ⅩⅣ–ⅩⅤ в., во Иран и во Сирија. Во Македонија се појавил во втората половина на ⅩⅤⅠⅠ …
КАДРИУ, Тахир (Тетово, 24. Ⅵ 1938) – економист и политичар. Завршил Економски факултет. Бил претседател на Околискиот комитет на Сојузот на младината, член на Околискиот комитет на СКМ и потпретседател на Собранието на општината Тетово. Исто така, бил член на ЦК на СКМ и член на постојаниот дел …
КАДРИФАКОВСКИ МАСАКР (16. Ⅰ 1923) – извршен од ВМРО врз колонизираното српско население. Чета предводена од војводата Иван Јанев-Брло го нападнала с. Кадрифаково, Штипско, и убила 23 селани и членови на нивните семејства. ИЗВ. иЛИТ.: АИНИ, Фонд Централно пресбиро, к. ЏЏЏВИИ/13, бр. 1; Тодор Александров, Сî за Македонија. …
КАЕВСКИ, Александар (Скопје, 20. Ⅹ 1932 – Скопје, 2. IX 2000) – сликар, илустратор и графички дизајнер. Илустрирал книги и списанија за млади читатели, сликовници и поетски книги за деца. Учествувал на повеќе изложби и саеми на книги за деца во земјата и во странство. Ал. Цв. Никола …
КАЗАНЏИЕВ, Никола (Радовиш, 23. Ⅲ 1879 – Софија, 19. Ⅲ 1971) – револуционер, публицист и национален политички деец. Стапил во редовите на Македонската револуционерна организација (1899) и активно учествувал во Илинденското востание. Потоа заминал во Јужна Америка, во Аргентина (1905) и таму работел како физички работник. Го основал …
КАЈА, Фахри (Фахри Каѕа) (Куманово, 1930) – раскажувач, поет, литературен критичар, антологичар, новинар, преведувач од турската националност во Р Македонија. Бил учител, новинар, главен и одговорен уредник на в. „Бирлик”, уредник на с. „Сеслер”, долго време бил општествено-политички работник, секретар за информации при Извршен совет на Фахри Каја …
КАЈАКАРСТВОТО ВО МАКЕДОНИЈА. Организирано се јавува со формирањето на првиот КК „Вардар” во Скопје (1934) на чело со Димитрие Ставриќ. По ослободувањето се основани клубовите: „Стрмец” во Охрид (1948), „Црн Дрим” во Струга, „Пеликан” во Ресен, „Мирче Ацев” во Скопје. Бил создаден Поморско-бродарски (1949), односно Бродарски сојуз на …
КАЈСИЈА .(Прунус армениаца Л.) – традиционално овошје во нашиве простори. По Втората светска војната производството на кајсии во РМ изнесуваше околу 2.700 т. Во последната декада од социјалистичкиот период (1980–1990) површините под плантажни насади достигнаа до 900 ха, а производството до 12.000 т. Со приватизацијата и влошувањето на …
КАЛАЈЏИЕВ, Христо Константинов (Ениџе-Вардарско, 28. Ⅷ 1886 – Софија, 26. Ⅳ 1964) – раководен деец на македонското револуционерно движење и на БКП. Во 1919 г. бил член на БКП задолжен да дејствува меѓу македонската прогресивна емиграција и македонското население во Пиринскиот дел на Македонија. Бил апсен, затворан и …
КАЛАЈЏИЕВСКИ, Круме Панчев (Скопје, 28. Ⅰ 1934) – редовен професор (1994) на ПМФ, Институт за хемија. Дипломирал (1957), магистрирал (1978) и докторирал (1983) на ПМФ во Скопје. Изведувал настава (за студенти од ПМФ и од Фармацевтскиот факултет) по предметите Аналитичка хемија, Инструментална хемија и Современи електроаналитички методи. Научната …
КАЛАЈЏИСКИ-ДОБРИ, Лазар (Неготино, 25. Ⅲ 1913 – Скопје, 6. Ⅻ 1987) – комунистички деец, воен командант на НОАВМ и полковник на ЈНА. Како активист на работничкото движење (1935), бил примен за член на КПЈ (ноември 1939) и секретар на Партиското поверенство на КП во Неготино (август 1940). Во …
КАЛАМАРАС, Ефтим Георгиос (Скопје, 15. Ⅲ 1927 – Скопје, 28. Ⅻ 2003) – гинеколог-акушер, основоположник на ехо-дијагностиката, редовен проф. на Мед. ф. во Скопје. Дипломирал на Мед. ф. во Белград (1952), а специјализирал гинекологија и акушерство на Гинеколошко-акушерската клиника во Скопје (1957). Хабилитирал и се усовршувал во многу …
КАЛАМАТИЈА, Мијалче (Штип, 12. Ⅳ 1896 – Грција, ?) – трговец, пратеник во Народното собрание на Кралството на СХС /Југославија. Приврзаник на режимот. Во 1923 г. бил избран за претседател на Здружението за борба против „бугарските бандити”. За народен пратеник бил избран во 1927, 1931, 1935 и 1938, …
КАЛАПЧИЕВ, Никола (Горна Џумаја, 12. Ⅴ 1924 – Горна Џумаја, 6. Ⅴ 1942) – македонски револуционер, комунист. Организационен секретар на Окружниот комитет на РП. Близок соработник на Никола Вапцаров и на членовите на МЛК во Софија (1936–1938). Бил Никола Калапчиев уапсен и осуден на 7 години затвор (1938), …
КАЛАТА .-(с. Дулица, Делчевско) – доцноантичко утврдување на висок, стрмен рид на утоката на Каменичка Река во р. Брегалница. Сочувани се силните бедеми и остатоци од камени градби. На локалитетот Керамидница е откриена еднокорабна црква со синтронос, нартекс, ексонартекс и атриум, како и некропола од средниот век. Во …
КАЛАУЗИ, Јован Атанасов (Битола, 29. Ⅹ 1919 – Битола, 3. IX 1989) – интернист. Дипломирал (1949) и специјализирал интерна медицина (1954) во Белград, а работел во Битола. Во 1957/58 г. престојувал во Париз. На 16. Ⅱ 1972 г., во Коронарната единица на Интерното одделение за прв пат во …
КАЛЕ (Стрежево кај Битола, познато и како Габаловци, Ⅵ в.) – утврдена населба што се простира врз доминантна тераса на десниот брег на реката шемница, чија долина обилува со траги од експлоатација на железна руда. Тука минувал пат што ја поврзувал рудоносната област со Демир Хисар и егнацискиот …
КАЛЕМЕЊЕ – вештина што се практикувала уште кај најстарите народи (Феникијци, Грци, Римјани, Кинези). Има голем број начини на калемење, со разни модификации. При калемењето е важно да се спојат камбијалните ткива на подлогата и на калемот. На пресеците камбијалните клетки се делат и создаваат калус – ткиво …
КАЛЕНДАРСКИ НАРОДНИ ПЕСНИ -. обредни лирски народни песни, поврзани со одредени празници од годишниот календар. Најбројни се песните што ги придружуваат обредите со зимските и пролетните празнувања. Иако оставаат впечаток и коледарските, и божиќните, и василичарските песни, сепак со својата бројност и мотивска разновидност највпечатливи се водичарските, лазарските …
КАЛЕШИ, Ахмед Хасан (Ахмед Хасан Калесхи) (с. Србица, Кичевско, 7. Ⅲ 1922 – Белград, 1976) – унив. професор, ориенталист и преведувач. Основно образование завршил во родното место, а средно училиште во Приштина. За време на Втората светска војна работел како преведувач. Во 1946 г. се запишал на Филозофскиот …
КАЛЕШИ, Омер Ахмед (Калесхи, Омер Ахмед) (с. Србица, Кичевско, 1932) – сликар. Основно училиште завршил во родното место, а средно техничко училиште во Скопје. Во 1956 г. емигрирал во Турција. Во 1959 г. ги започнал студиите на Ликовната академија во Истанбул. По завршувањето на студиите (1965) се преселил …
КАЛИМАНЦИ – вештачка акумулација на р. Брегалница. Се наоѓа во Овчеполско-истибањската Клисура. Браната е изградена во 1969 г., а се состои од нафрлан камен и централно глинено јадро. Должината на круната изнесува 232 м, широчината 10 м, а височината над теренот 84 м. Котата на нормалното ниво се …
КАЛИНКА . (Пуница гранатиум Л.) – јужна култура што кај нас се одгледува на отворено во субмедитеранското подрачје, најмногу во Валандово. Последниве години бројот на родните стебла е десетина илјади, со производство од 120 до 150 т. Се одгледуваат стари турски и автохтони сорти. Б. Р. Калистрат Зографски
КАЛИЧАНИН, Предраг Воиславов (Битола, 2. Ⅳ 1927 – Белград, 10. Ⅰ 2004) – невропсихијатар, основоположник на психијатријата во РМ, редовен проф. на Мед. ф. во Белград и почесен проф. на Унив. „Св. Кирил и Методиј” во Скопје. Мед. ф., специјализација и докторат (1970) завршил во Бел-град. Од 1952 …
КАЛМИКОВ, Адам Иванович (? – Царево Село, Пијанечко, 1885) – руски мајор, доброволец во Кресненското востание. Бил доброволец во Српско-турската (1876) и во Руско-турската војна (1877– 1878). Стапил во врска со Софискиот комитет „Единство” и зел учество во Кресненското востание (1878/1879). Имал голем придонес за поразот на Востанието. …
КАЛОЃЕРА, Горан (Дубровник, Хрватска, 20. Ⅲ 1951) – истакнат хрватски македонист, универзитетски професор во Риека, автор на повеќе одделни книги од областа на македонската литературна историја на хрватски јазик, член на МАНУ надвор од работниот состав. Докторирал на темата: „Хрватско-македонски книжевни врски”. Почесен член е на ДПМ. БИБ.: …
КАЛОЈАН . (ок. 1170–1207) – бугарски цар (1197–1207) од фамилијата Асеновци. Освоил поголем дел од Западна и Северозападна Македонија (1203). Склучил црковна унија со Рим (1204) и добил од папата кралска круна. Ги поразил Латините во битката кај Адријанопол (1205). Бил убиен во заговор при опсадата на Солун. …
КАЛЧЕВСКИ, Ристо (Прилеп, 29. Ⅳ 1933 – Скопје, 7. Ⅷ 1989) – сликар и професор на Факултетот за ликовни уметности во Скопје, најкарактеристичен претставник на апстрактното сликарство. Дипломирал на Академијата за ликовни уметности во Љуб-Ристо Калчевски: Слика 32/78 љана (1953). Членувал во групата Мугри. Самостојно излагал во Скопје, …
КАМБЕРСКИ, Јово (Гевгелија, 11. Ⅰ 1923 – Скопје, 23. Ⅳ 1995) – режисер, сценарист, писател, новинар. На филм дебитирал 1948 г. како сценарист на документарецот „Низ Пиринска Македонија”. Лиризмот на неговите опсервации е во близок дослух и во филмовите како „Свилен конец”, прикажан на Фестивалот во Берлин, „Миравска …
КАМБЕРСКИ, Киро Методиев (с. Владимирово, Беровско, 17. Ⅴ 1941) – педагог, универзитетски професор. Завршил учителска школа во Штип (1961), педагогија на Филозофскиот факултет во Скопје (1966), магистерски студии на Универзитетот во Белград (1980), а докторирал на Филозофскиот факултет во Скопје (1992). Работел како учител, воспитувач и младински раководител …
